موضوع: عقائد پروتستان
پیوهشگر: سید مجتبی حسینی
زیر نظر استاد دکتر حسینی شاهرودی
مقدمه
     پروتستان یکی از سه شاخه و سه نوع مکتب در کلیسای مسیحیت می باشد که بعد از کاتولیک و ارتدکس به وجود آمد و حرفهای نوینی درون جامعه مسیحی زد و توانست جامعه را تکان بدهد و چیزهایی که در آن زمان اصلا امکان نداشت که کسی بتواند به زبان بیاورد وبگوید بیان کند. در حقیقت انقلابی بود علیه دگم اندیشی ها و مسائل غیر عقلانی کلیسای کاتولیک که دین را به واسطه با آن مسائل آغشته کرده بودند وهر گونه رنگ وبوی عقلانیت و تفکر انسان وفهم انسان را در آن مطرود می کردند.
   اینجا بود که مذهب پروتستان به واسطه سردمدارش،مارتین لوتر شجاعانه فریاد بر آورد که این گونه نیست، مسائل دیگر هم باید مورد توجه قرار بگیرد و بعضی از گفته های کلیسای کاتولیک اشتباه است واین اشتباه برخواسته از خواهش های نفسانی انسان است که آموزه های مسیح ومسیحیت را به نفع خود تغییر داده است. هر چند مارتین لوتر در برهه ای از زمان صدایش را بلند کرد که همه چیز به نفع اوشد و صد البته شجاعت اورا نیز نباید دست کم گرفت اما عوامل دیگری نیز به او برای رسیدن به هدفش و گفتن کلامش و به وجود آوردن مذهبی دیگر کمک های فراون کردند از جمله اکتشافات دانشمندان بزرگ همچون کپرنیک،گالیله وکریستف کلمب که این اکتشافات چه در صحنه علم وچه در پیدایش مکان های جدید در دنیا به مردم این را نشان داد وفهماند که صد البته مسائل دیگر وناگفتنی های دیگر هم در دنیا بوده ووجود داشته که مردم از آن بی خبر بوده اند بنابراین پس ممکن است که ناگفته های زیادی هم در دین وجود داشته و هنوز شنیده نشده است در این صورت بود که عقل و وجدان مردم بیدار شد و وقتی که مارتین لوتر و هم فکرانش مسائل جدیدی را مطرح کردند که با فطرت انسانی، عقل انسانی و فهم انسانی بیشتر قابل درک بودند، مردم به سوی عقاید و افکار آنان حرکت کردند و در مقابل کلیسای کاتولیک، کلیسای دیگری به نام پروتستان و یا همان معترضین به وجود آمد.که معترض به افکار و عقاید کلیسا بودند. 
الف :عقائد مارتین لوتر:
   وقتی که لوتر سخن از عقائدش به میان می آورد بسیاری از مردم که در دین کاتولیک مانده بودند وکاتولیکهای معتقد و با ایمانی هم بودند،به ظواهر کارهای کلیسا کاری نداشتند،به خدا ومسیح اعتقاد داشتند و وقتی دست به دعا بلند می کردندقلبشان آرام می شد،وقتی لوتر از مسیحیتی که در دلهای مردم زنده و جاوید است سخن می گفت، آنها کلام او را درک می کردند. وقتی می گفت: در دین همین ایمان قلبی اهمیت دارد وبسیاری از مراسم ظاهری که پاپ بر آنها تأکید می ورزد ، یا ضرورتی ندارد ویا اصولا عبث است، بسیاری از مردم با او هم عقیده می شدند . این هماهنگی مردم به این علت نبو که از پاپ دل خوشی نداشتند بلکه به خاطر این بود که کلام مارتین در اعماق وجودشان رسوخ می کرد و احساس می کردند که بدون پاپ هم می توانند مسیحیان پاک وبا ایمانی باشند به همین جهت پشتیبان واقعی لوتر مردم عامه بودند.
مهمترین مسائلی که لوتر در نظر داشت تغییر دهد، متوقف کردن آمرزش فروشی و احترام گذاشتن به اشیاء متبرک و مجسمه ها ونیایش قدیسان و...بود.(1 ) 
(1)-مارتین لوتر اصلاح گر کلیسا،هری امرسون فاسدیک،مترجم:فریدون بدره ای.چاپ اول 1339. چاپ دوم 1350
ب : پروتستان چگونه و چرا  بوجود آمد؟
مذهب پروتستان, نام یکی از سه فرقه اصلی مسیحی است و نام دو فرقه دیگر، کاتولیک و ارتدوکس می‌باشد.
مذهب کاتولیک به معنای مذهب اصیل و جامع از دوران حواریون مسیح ـ یعنی 2000 سال پیش تا کنون ، ریشه‌دارترین مذهب مسیحی است. کاتولیک، واژه‌ای یونانی و به معنای جامع و اصیل می‌باشد.
سابقه مذهب ارتدوکس به حدود 1500 سال پیش باز می‌گردد. در اواخر قرن پنجم میلادی، زمانی که امپراطوری وسیع روم, به شرقی و غربی تقسیم شد, کلیسای شرقی, نام ارتدوکس به خود گرفت و کلیسای غربی, عنوان کاتولیک را حفظ کرد. ارتدوکس، واژه‌ای یونانی و به معنای عقیده درست و دین راست و حنیف می‌باشد.
   مذهب پروتستان که در لغت به معنای اعتراض یا معترض است ، توسط لوتر مارتین (1483 ـ 1546) مصلح دینی آلمانی به وجود آمد .
وی مردی متهور ، بی پروا و بسیار متقی و پاکدامن بود که در وجود خود ایمان و اعتقاد را با عمل و کردار در آمیخت ، در سال 1507  در طبقه کشیشان داخل شد و بعد از چندی به سمت استادی در دانشگاه ویتنبرگ برگزیده شد.
قیام لوتر بر ضدّ کلیسای کاتولیک و استبداد روحانی بر سر مسئلة آمرزش گناهان از طرف کشیشان و پاپ بود؛ یعنی رؤسای روحانی به دلخواه اشخاص را از کلیسا اخراج ویر ا به اصطلاح تکفیر می‌‌ کردند و بعد برای آمرزش گناهان و ورود مجدّد به کلیسا این اشخاص ممکن بود گناهان خود را با پول بخرند، حتی پاپ دامنة آمرزش را به ارواحی که در برزخ بودند، توسعه داد. توماس‌ میشل‌ که‌ خود کشیش‌ مسیحی‌ معاصر است‌ در این‌ باره‌ می‌نویسد: در حالی‌ که‌ بسیاری‌ از کارگزاران‌ کلیسا مردم‌ را به‌ اصلاح‌ دین‌ فرا می‌خواندند، جریان‌ بخشش‌نامه‌ها مانند توپ‌ صدا کرد، و ایجاد شکاف‌ در کلیسای‌ غربی‌ را قطعی‌ نمود. قضیه‌ از این‌ قرار بود که‌ شماری‌ از واعظان‌ پرشور مناطق‌ مختلف‌، اروپا را زیر پا گذاشتند و در همه‌ جا اعلام‌ کردند که‌ هر مؤمنی‌ می‌تواند با پرداخت‌ مقداری‌ پول‌ به‌ کلیسا خود را از مجازات‌ باز خرید کند و نجات‌ دهد.
لوتر خود اغلب بر ضدّ این اعمال موعظه کرده بود اما آنچه او را به قیام بر ضدّ این اوضاع بر انگیخت، اقدام به فروش رسمی آمرزشنامه توسط کلیسا بود. لوتر 95 مسئله به منظور استخراج حقیقت طرح ریخت و در 31 اکتبر 1517 آن ها را بر در یکی از کلیساهای کاتولیک شهر ویتنبرگ نصب کرد. در این نامه بتفصیل عمل خرید و فروش غفران و انابه را که منبع عایداتی برای کشیشها بود تخطئه و تقبیح کرد و بر حسب رسم معمول آکادمی با کمال ادب مخالفین را در باره عقاید خود به مناظره و بحث دعوت کرد.
این عمل مانند روغنی که بر آتش بیفشانند در سراسرآلمان دایره بحث و گفتگو را مشتعل ساخت . در طی آن نامه در حقیقت مسئله آزادی از تحت یوغ کلیسای روم نهفته بود. این عمل پاپ و عمال او را خشمگین کرد و دستور محاکمه و بازخواست او صادر گردید اما با وساطت شاهزاده فرمانروای ساکسونی مقرر شد تا لوتر در عوض مسافرت به رم به شهر آوگسبورگ رفته و در حضور نماینده پاپ به کار او رسیدگی شود. لوتر نیز پذیرفته ، به آنجا رفت.
این جریان سبب شد که مسئله اصلاح کلیسا اندک اندک به میان بیاید و لوتر برای اثبات مدعای خود ناگزیر شد که در اوراق صحف مقدس تحقیق بیشتری کند .در نتیجه این مطالعه بر لوتر به طور روشن ثابت شد که کلیسای کاتولیک بکلی از قائده امر کتاب الهی منحرف است و بسیاری از اعمال آن درست مخالف مبادی عیسی است.
محاکمه لوتر در برابر نماینده پاپ بی نتیجه ماند به او حکم کردند از عقاید خود عدول کند و لی او امتناع نمود و فرار کرد . چون در این اوقات اوضاع سیاسی در اروپا دچار آشفتگی و اضطراب بود ، دستگاه پاپ اندکی درباره لوتر روش سکوت را در پیش گرفت ولی لوتر آرام ننشسته ، با کشیشان و متکلمان مسیحی همواره به مباحثه و منا ظره می پرداخت .پاپ ملاحظه کرد که لوتر بکلی ربقه اقرار به کلیسای کاتولیک را از گردن خود برداشته و کتاب مقدس را به رأی و نظر خود تأویل و تفسیر می کند . به این جهت حکمی صادر کرد و او را رسماً تکفیر نمود. لوتر سرانجام در سال 1546 وفات یافت.
لوتر آداب و رسوم کلیسا را ، مانند افروختن شمع و نصب صلیب و استعمال ارغنون و دیگر تشریفات و مناسک روم را جایز دانست. لوتر با اینکه می گفت در عشای ربانی جسم غیبی وجود ندارد ولی با این وجود اصرار می ورزید روح عیسی در آن موجود است و در آن شراب و نان مقدس ، پاره ای از روح عیسوی قرارگرفته است. . برخی‌ از پیشنهادهای‌ او از نظر ایمان‌ کاتولیک‌ مردود و غیر قابل‌ قبول‌ بود، ولی‌ چیزهای‌ تازه‌ای‌ نیز میان‌ آن‌ها وجود داشت‌، از جمله‌:
ـ نجات‌ فقط‌ از راه‌ ایمان‌ به‌ دست‌ می‌آید.
ـ کتاب‌ مقدس‌ تنها منبع‌ ایمان‌ مسیحی‌ است‌ .
ـ نباید معتقد بود که‌ عشای‌ ربانی‌ قربانی‌ است‌ .
ـ رهبانیت‌ و نذر کردن‌ برای‌ آن‌ باطل‌ است‌ .
ـ افراد غیر روحانی‌ باید نقش‌ مهم‌تری‌ در مراسم‌ عبادی‌ و رهبری‌ دینی‌ داشته‌ باشند.
ـ کلیساهای‌ محلی‌ باید از کلیسای‌ روح‌ مستقل‌ شوند…
ـ رد برخی‌ از اعمال‌ کاتولیکی‌ مانند اعتراف‌ به‌ گناه‌ .
ـ باید با کارهای‌ غیر قانونی‌ مانند “بخشش‌ نامه‌ها” و فروش‌ مناصب‌ روحانی‌ برخورد شود.
لوتر درصدد بود کلیسا را طبق‌ تعالیم‌ اصلی‌ کتاب‌ مقدس‌ اصلاح‌ کند (و به‌ این‌ دلیل‌ نهضت‌ وی‌ را “اصلاح‌ انجیلی‌” نامیده‌اند.)(2)
(2)روح آیین پروتستان.رابرت مک آفی براون.ترجمه:فریبرز مجیدی.تهران:موسسه نگاه معاصر1381
                           ج : عقاید کلیسای پروتستان
                               کلیسای پروتستان چه عقایدی دارند؟
 با آن که نهضت پروتستان خود را وام دار اعتراضات مارتین لوتر (1483 ـ 1546 .م) علیه ریاست کلیسای روم می داند، نباید پروتستانیسم و لوتریسم را یکی دانست. بسیاری از پروتستان ها در قرن شانزدهم و پس از آن راه خود را از لوتر جدا کرده اند. امروزه پروتستان شامل صدها گرایش مختلف است و برخی از این گروه ها پیروانی اندک به اندازه ی انگشتان دست دارند. با وجود این، می توان جنبش پروتستان را به دو اردوگاه لوتری و کلیساهای اصلاح شده تقسیم کرد.
پروتستان ها در برخی مسائل اعتقادی و آیین های مذهبی راه خود را از کاتولیک ها جدا کرده اند. از مهم ترین موارد اختلاف آن دو در پاسخ به این پرسش مشخص می شود که نجات (سعادت ابدی) چگونه حاصل می شود؟ کلیسای کاتولیک فیض خداوند و اعمال صالح را شرط سعادت بشر می داند. هم خداوند قدمی به سوی بشر برمی دارد و هم انسان با اعمال نیک به سمت نجات گام برمی دارد. اما پروتستان ها در حصول نجات ایمان را کافی می دانند.پس اعمال صالح هیچ نقشی در نجات بشر ندارد.
اختلاف دوم میان پروتستان ها و کاتولیک ها، اعتقاد به برزخ (جایگاهی که مؤمنان گنهکار، یعنی کسانی که پس از تعمید، گناه کرده و مجازات دنیوی مقرر شده را تحمل نکرده اند، پس از مرگ مدتی در آنجا کفاره ی گناهان را می گذرانند) در نزد پروتستان ها پذیرفته شده نیست.(3) یکی از دلایلی که پروتستان ها کتاب دوم مکابیان را در فهرست کتب قانونی عهد عتیق قرار نمی دهند و آن را از کتب اپوکریفایی قلمداد می کنند، تأکید این کتاب بر مسئله ی برزخ است.(4)
اختلاف بعدی پروتستان ها و کاتولیک ها در منابع و مآخذ اصول اعتقادی است. پروتستان ها کتاب مقدس را تنها منبع اساسی برای ایمان مسیحی می شمارند و گفته های پاپ و سنن کلیسایی از اعتبار چندانی نزد آنان برخوردار نیست و تنها مطالبی را دارای اعتبار می دانستند که بتوان از کتاب مقدس شاهدی برای آن اقامه کرد.
از سوی دیگر، تفسیر کتاب مقدس نباید در انحصار طبقه ای خاص به نام روحانیون و اسقف ها باشد و هر کدام از ایمان آورندگان مسیحی حق برداشت از متون دینی را داراست. به همین دلیل، وجود فرقه های متعدد در میان پروتستان ها طبیعی تلقی می شود.(5)
لوتر دیدگاه کلیسای کاتولیک را که روحانیون برگزیده کاهنان الهی محسوب می شوند، مردود خواند و این اعتقاد را که تنها روحانیان، کلیسا خوانده می شوند، انکار کرد. در دیدگاه او تمام مسیحیان از نظر روحانی در یک مرتبه قرار داشتند و همگی روحانی محسوب می شدند. تنها تفاوت آنها در اختلاف وظایف و عملکرد آنان بود.(6)
پروتستان ها همچون ارتدوکس ها مناصب کلیسایی را تنها به سه رتبه، یعنی اسقفی، کشیشی و شمّاسی، تقسیم می کنند. به علاوه، لزوم تجرد کشیشان را هم از ابتدا انکار کرده بودند. لوتر تأکید می کرد که باید به کشیشان اجازه ی زناشویی داده شود.(7)
از سوی دیگر، اولین نزاع مهم میان لوتر و کلیسای کاتولیک، پس از بحث جنجالی سایمونی (فروش مناصب کلیسایی)، ریاست پاپ بود. پروتستان ها ریاست پاپ بر کلیسا را به رسمیت نمی شناسند.(8)
اختلاف مهم دیگر میان پروتسان ها و کاتولیک ها در مسئله ی عشای ربانی است. در این آموزه سه تفاوت به چشم می خورد. کاتولیک ها این آیین را به منزله ی تقدیم قربانی به خداوند می دانند که لازم است تحت اشراف روحانیون انجام پذیرد. به علاوه، بر این مطلب پای می فشارند که در مراسم عشای ربانی نان و شراب حقیقتاً و ذاتاً به خون و گوشت مسیح تبدیل می شود. این آموزه را «تبدل جوهر» می نامند. اما لوتر معتقد بود که ندادن جام عشای ربانی به دست غیر روحانیان باوری نادرست است. وی این فکر را که هر بار برپایی عشای ربانی به منزله ی تجدید قربانی حضرت عیسی مسیح (ع) است، مطرود شمرد و در مقابل این سخن که هنگام اجرای آیین مزبور نان و شراب مقدس به نحو معجزه آسایی تغییر ماهیت می دهند، سخت طغیان کرد. وی به جای این نظریه، دیدگاه خود، موسوم به «هم ذات شدن» را قرار داد. لوتر عمیقاً به حضور خداوند در همه جا اعتقاد داشت و بنابراین، قبول می کرد که خداوند از همان اول در اجزای نان و شراب حضور داشته است.(9)
از میان آیین های هفت گانه ی مقدس، پروتستان ها تنها غسل تعمید و عشای ربانی را که در کتاب مقدس ذکر شده است، مقدس می دانند.(10) پروتستان ها آداب ورود به منصب روحانی را برای انتصاب فرد به خدمت روحانی انجام می دهند اما آن را یکی از شعایر مقدس نمی دانند. به همین ترتیب، آیین ازدواج هم به صورت رسمی مذهبی، اما غیر مقدس در پیروان این مذهب وجود دارد. آیین تأیید هم از وضعیت نسبتاً مشابهی برخوردار است. برخی از فرقه های پروتستان آن را در مقام عرفی مسیحی و نه آیینی مقدس، پذیرا شده اند.(11)
کلیسای پروتستان مخالفت خود را با اعترافات و آمرزش گناهان به دست کشیش و با شفاعت خواستن از مقدسان اعلام کرده است. کتاب مکابیان و کتاب باروک حاوی مطالبی در مورد شفاعت است که پروتستان ها آنها را قانونی نمی دانند.
دعا برای مردگان، که در کلیسای کاتولیک و ارتدوکس تجویز شده و سبب دریافت احتمالی نور الهی است، در کلیسای پروتسان فاقد ارزش است. به گفته ی لوتر باید زیارت اماکن مقدس، روزه و برگزاری مراسم دعا برای مردگان منسوخ شود.(12) کتاب دوم مکابیان، که متضمن مطلبی در رجحان دعا برای مردگان است (44:12) مورد اعتماد پروتستان ها نیست.
از اختلافات دیگر این دو فرقه می توان به عبادت شمایل (ایقونات)(13) اشاره کرد. تصاویر شخصیت های مقدس کلیسایی و فرشتگان از دیرباز مورد احترام فوق العاده ی کلیسای کاتولیک بوده است. بر طبق تعالیم رسمی کلیسایی، احترام به تصاویر تنها در صورتی که به قصد احترام به شخص صاحب تصویر باشد، جایز است. پروتستان ها پرستش شمایل را تأیید نمی کنند. کتاب توبیت که حاوی مطلبی در تأیید پرستش فرشتگان است از کتب مورد قبول پروتستان ها نیست.
تفاوت های دیگری نیز در برخی رسوم و اعتقادات میان پروتستان ها و کلیسای کاتولیک موجود است و گروه های مختلف پروتستان خود در تفسیر بعضی آیین ها و سنن اختلافاتی با یکدیگر دارند.
هر چند مارتین لوتر در شکل گیری نهضت پروتستان نقش محوری داشت، اما انشعابات مهمی در زمان وی و پس از او در میان پروتستان ها ایجاد شد. زوینگلی (1531 .م) که در مسئله ی حضور مسیح در عشای ربانی از لوتر فاصله گرفت. بیشترین تأثیر را در سوئیس برجای گذاشت و ژان کالون (1564 .م) مفهوم انتخاب پیشین در رستگاری را به مسیحیت وارد کرد و بیشترین تأثیر را در سوئیس، هلند، فرانسه و اسکاتلند برجای گذاشت.
آناپاپتیست ها (تعمیدیون) گرایشی در میان پروتستان ها هستند که تعمید کودکان را نمی پذیرند و معتقدند که فرد باید از روی بینش عیسی (ع) را در مقام منجی بپذیرد. بنابراین، افراد پس از گذشت از سن بلوغ باید دوباره تعمید یابند. آنها بر پرهیزگاری باطنی، عمل روح القدس در فرد مسیحی، نفی خشونت و ابطال سلطه ی کلیسایی تأکید می کنند.(14)
اصلاح پروتستانی در انگلستان از زمان حکومت هانری هشتم در قرن شانزدهم شکل گرفت. وی که قصد داشت مجدداً اقدام به ازدواج کند، مورد شماتت پاپ قرار گرفت ولی نه تنها به پاپ اعتنا نکرد و برخلاف نظر او زن خود را طلاق داد و همسر دیگری اختیار کرد، بلکه خود کلیسای مستقلی به وجود آورد که به جای اطاعت از پاپ، اطاعت از پادشاه را لازم می شمرد. پس از وی در دوره ی سلطنت دخترش الیزابت اول، بسیاری از عناصر پروتستانی به کلیسای انگلستان(15) راه یافت.(16)
امروزه پس از کلیسای کاتولیک که بیش از نیمی از جمعیت مسیحیان جهان را در بر می گیرد، کلیسای پروتستان با حدود 30 درصد از جمعیت مسیحیان جهان و کلیسای ارتدوکس با 15 درصد پیرو دارند.(17)
منابع
(1)-مارتین لوتر اصلاح گر کلیسا،هری امرسون فاسدیک،مترجم:فریدون بدره ای.چاپ اول 1339. چاپ دوم 1350
(2)روح آیین پروتستان.رابرت مک آفی براون.ترجمه:فریبرز مجیدی.تهران:موسسه نگاه معاصر1381
(3) . ارتدوکس ها هم به برزخ اعتقادی ندارند. (تونی لین، تاریخ تفکر مسیحی، جلد اول.  ص 231.)
(4) . ساروخاچیکی، کتاب مقدس را بهتر بشناسیم، پطرس بستانی، دایرة المعارف بستانی، ج 5، ص 380.
(5) . پطرس بستانی، دایرة المعارف بستانی، ج 5، ص 380.
(6) . تونی لین، تاریخ تفکر مسیحی، جلد اول.  ص 256.
(7) . ویل دورانت، تاریخ تمدن، ج 6، ص 408.
(8) . پطرس بستانی، دایرة المعارف بستانی، ج 5، ص 380.
(9) . رابرت ویر، جهان مذهبی، ج 2، ص 794.
(10) . در میان پروتستان ها، فرقه ی کواکر و ارتش نجات بخش اصولاً چیزی به نام آیین ها و شعایر مقدس ندارند.(جهان مذهبی، ج 2، ص 797.)
(11) . رابرت ویر، جهان مذهبی، ج 2، ص 790.
(12) . ویل دورانت، تاریخ تمدن، ج 6، ص 408.
(13) . تمثال های مسیح (ع)، مریم (س) و شخصیت های مقدس کلیسایی.
(14) . تونی لین، تاریخ تفکر مسیحی، جلد اول.  ص 309
(15) . پیوریتن ها یا پاک دینان و متدیست ها دو گرایش متعلق به کلیسای انگلیس هستند.
(16) . ویل دورانت، تاریخ تمدن، انتشارات اقبال، ج 21، ص 19
(17) . محمد رضا زیبائی نژاد، مسیحیت شناسی مقایسه ای،جلد اول. ص 249 – 255