عنوان تحقیق: قیامت صغری و قیامت کبری
زیر نظر استاد دکتر حسینی شاهرودی
ارائه دهنده: طاهره تورانی

فهرست مطالب
چکیده تحقیق                        
مقدمه              
کلید واژگان  
تعریف مرگ                 
در معنای قیامت صغری       
برزخ از دیدگاه قرآن                
عالم برزخ کجاست؟              
خصوصیات عالم برزخ   
شباهت بین قیامت صغری و قیامت کبری         
عوامل عذاب برزخ                             
گوشه ای از عوامل رفاه و سعادت در برزخ                     
قطعیت قیامت کبری از نظر قرآن                        
در معنی نفخ ( دمیدن صور )                
علائم و نشانه های رستاخیز                
در بیان ماهیت بهشت 
گوشه ای از علل عذاب    
نتیجه گیری              
فهرست منابع            
چکیده
حقیقت مرگ ، بریده شدن علاقه روح از بدن است . اعتقاد به جهان پس از مرگ تأثیری بسیار عمیق در زندگی انسان دارد و هرکس بمیرد با مرگ او قیامتش آغاز می گردد و هر چه از نشانه های رستاخیز در عالم طبیعت وجود دارد در قیامت صغری ( برزخ ) همان نشانه ها در بدن انسان ظاهر می گردد. ما در قرآن در سه مورد واژه برزخ را داریم که 2 مورد آن به معنای حاجب و حائل می باشد و یک مورد آن به جهان بعد از مرگ تا روز قیامت که همان برزخ است اشاره دارد . ارواح مؤمنان در عالم برزخ به وادی السلام در سرزمین عراق و نجف اشرف پشت کوفه برده می شود و مظهر دوزخ برزخی نیز بیابانی بی آب و علف به نام برهوت در ماورای یمن در جزیره العرب قرار دارد . موجوداتی که در عالم برزخ هستند ماده ندارند اما شکل و صورت و حد و کم و کیف و اعراض فعلیه را دارند و گروهی از انسانها به دلیل اعمال نیک خود در آنجا در خوشی به سر می برند و گروهی در گرفتاری و عذاب می باشند بعد از جهان برزخ ما قیامت کبری را داریم و قطعیت قیامت کبری توجه به آیات و سوره هایی د رقرآن معلوم و مشخص می باشد و این قیامت مقدماتی دارد از جمله نفخ که همان دمیدن در صور می باشد و این دمیدن در رستاخیز برای برخاستن مردگان انجام می شود که البته ما 2 دمیدن داریم و هنگامی که در صور دمیده شد البته به معنای دوم آن هنگام پاداش و کیفر اعمال تحقق می یابد و از دیگر نشانه های رستاخیز زلزله عظیم می باشد و تاریک شدن خورشید و ماه و دیگر در هم کوبیده شدن همه چیز می باشد که برای هر کدام از این نشانه ها شاهدهایی از آیات قرآن را داریم. در روز قیامت کبری عذاب و درد و خوشی و آسایش انسان ها ناشی از ملکات و اخلاق و اعمال و رفتار و خوی انسان ها خواهد بود و خداوند بلند مرتبه اجل از قهر و غضب بی جا و بی مورد می باشد.
کلید واژگان .
قیامت صغری ، برزخ ، قیامت کبری ، نفخ ( دمیدن صور ) ، عذاب .
« مقدمه »
برخی از اشخاص بر این باورند که ضرورتی ندارد درباره مرگ و معاد بیندیشیم. عقل و علم ما به محض اینکه به ماورای طبیعت رسید متوقف می شود و تفکر و فرو رفتن در این موضوع جز خستگی و افسردگی نتیجه ای ندارد. ولی ما نمی توانیم برای دراز مدت از این گونه مسائل خود را خلاص کنیم. بلکه اگر بخواهیم به حیات معقول و زندگی شیرینی دست پیدا کنیم باید تصویر روشنی از مرگ و حیات داشته باشیم زیرا مرگ دقیق ترین و لازم ترین مسأله زندگی ماست ، نباید فراموش کنیم که انسانیم و باید بدانیم از کجا آمده و به کجا می رویم. 
( معاد در نگاه عقل و دین ، صص 38, 37 )
با توجه به این مسائل ضرورت اندیشیدن به زندگی پس از مرگ و یا معاد مشخص می شود. من با توجه به علاقه زیادی که به این موضوع داشتم و برای رسیدن به پاسخی برای نکات مجهولی که در این زمینه در ذهن من وجود داشت این موضوع را انتخاب کردم.
با مطالعه کتاب های زیادی که در این زمینه نوشته شده است نوشتاری مختصر فراهم شد که البته هنوز مسائل دیگری نیز وجود دارد که شایسته بررسی است اما ترس از طولانی شدن سخن مانع از طرح آن ها شد.
امیدوارم که توانسته باشم حق مطلب را ادا کنم.نشاءا...
« تعریف مرگ » حقیقت مرگ بریده شدن علاقه روح از بدن است. (معاد، ص10) و مرگ همواره از مهم ترین موضوع های فکری آدمیان بوده است . تلقی و تحلیل ما از مرگ ، گاه چنان ذهن ما را به خود مشغول می کند که بسیاری از رخدادهای دیگر در رابطه  با آن معنا می شوند؛ بخش عمده ای از اهمیت مرگ مربوط به این است که پس از مرگ چه خواهد شد . اگر به راستی پس از مرگ ما وجود خواهیم داشت ، پس مرگ فقط گذرگاهی است که باید از آن گذشت و به عالمی دیگر وارد شد ؛ اما اگر نتوان اثبات کرد که پس از مرگ وجود خواهیم داشت ، آن گاه مرگ واقعاً یعنی پایان همه چیز. این پرسش ها لازمه قطعی و جدایی ناپذیر اندیشیدن و ژرف کاوی آدمی درباره خویشتن است ( پرسش های ادبی { گزارش فلسفی از چند بحث اساسی } ، ص24 )
از آن جایی که تعریفی از مرگ از اهمیت زیادی برخوردار است مرگ را می توان چنین تعریف کرد: مرگ چیزی است که موجود مستعد رشد و توانا به فعال بودن را ساکن و غیر فعال نگاه می دارد. مرده نیز مخلوقی است که استعداد زندگی و حیات در او نهفته است و هر وقت شرایط شکوفایی آن فراهم گردد، زنده و فعال می شود.
( مرگ و زندگی از دیدگاه قرآن ، ص26 )
در معنای قیامت صغری
رستاخیز نخست یا قیامت صغری، بر اهل شریعت حقه و افراد متدین معلوم است ؛ زیرا آنان می دانند که هرکس مرد و از دنیای درون بسوی آخرت کوچید؛ با مرگ او قیامتش برپا و قائم می گردد؛ و هرچه در رستاخیز و قیامت کبری وجود دارد ؛ عین آن در قیامت صغری نیز تحقق می یابد . بنابراین با مرگ آدمی ؛ ضمایر و سیرت و سریرتها و بواطن او؛ ظاهر آمده و احوال و اوصاف و ملکات و اخلاق و باطن او آشکار می گردد و کلید علم انسان بروز قیامت و معاد خلایق ؛ همان معرفت نفس و مراتب آن بوده و مرگ برای آدمی و هر جان دار دیگر ، نظیر تولد از رحم مادر می باشد؛ و به همان نحوی که انسان از مادر خود متولد می گردد ، سرانجام از رحم دنیا نیز که به منزله بطن مادر اوست ؛ تولد یافته و به عالم برزخ منفصل می رود؛ و بالاخره از عالم برزخ هم به عالم آخرت خواهد رفت؛ و به مفادّ کریمه 28 از سوره لقمان « ما خَلَقَکُم ولا بَعَثَکُم اٍلاّ لَنَفسٍ واحِدَهٍ » یعنی : شما آفریده و مبعوث یا برانگیخته نخواهید گردید؛ مگر همانند نفسی واحد
( المشاهدالالوهیه در شرح بر کتاب الشواهد البوبیه ص 1348 )
برزخ از دیدگاه قرآن
در قرآن مجید، در سه مورد، واژه«برزخ»آمده که در دو مورد آن( 53 فرقان و20 رحمن) این واژه به معنی « مرز حاجب و حائلی » است که در دریا ، بین آب شیرین و شور قرار دارد و از مخلوط شدن آن دو نوع آب ، جلوگیری می کند . ولی در یک مورد ( آیه 102 مومنون ) منظور همان علم برزخ است ، که با کمال صراحت می فرماید : ... وَ مِن وَرائِهِم بَرزَخٌ اِلی یَومِ یُبعَثون : « پشت سر انسانها ، برزخی است تا هنگامی که ( روز قیامت ) برانگیخته می شوند ».
و می توان گفت : به دلیل همین آیه ، و روایات بسیار ، که واژه « برزخ » در متن آنها آمده، به جهان بعد از مرگ تا روز قیامت « جهان برزخ » می گویند .
در آیه 26 و 27 سوره یس می خوانیم
قیلَ ادخُلُ الجَنَّهَ قالَ یا لَیتَ قَومِی یَعلَمُونَ – بِما غَفَرَلی رَبّی وَ جَعَلَنِی منَ المُکرَمِینَ : « مؤمن آل یس ( حبیب نجار ، وقتی که به دست ستمگران به شهادت رسید) از طرف خدا به او گفته شد وارد بهشت شو ، او گفت : ای کاش قوم من می دانستند که پروردگارم مرا آمرزیده و از گرامی داشتگان قرار داده است )
( عالم برزخ در چند قدمی ما، صص 90.91.92)
البته آشکار است که منظور از « بهشت » بهشت عالم برزخ است که در روایت از آن به    « روضهّ من ریاض الجنهّ » تعبیر شده است.
« عالم برزخ کجاست »
جایگاه برزخ یکی از مشکلات بحث معاد است . سؤال اساسی این است : آیا عالم برزخ دردنیا واقع شده ، به طوری که ساکنان برزخ طلوع و غروب خورشید و ماه را می بینند و یا اصولاً برای دوزخیان شب و روزی وجود ندارد به برخی می گویند برزخ در بطن عالم دنیا قرار دارد ، و یا اینکه برزخ از مراحل قیامت است . در این که برزخ از منازل قیامت نیست تردیدی نداریم زیرا در قیامت خورشید و ماه و ستاره ای نیست بلکه درمقدمات رستاخیز، نظام کنونی به طور کلی فرو می ریزد و نور قیامت به وسیله خورشید نیست. بهشتی که آدم و حوا درآن زندگی می کردند از سنخ باغ های دنیا بود ولی برای مردم قابل رؤیت نبود امام صادق در این باره فرمود « جَنَّهّ مِن جَنانِ الدُّنیا تَطلَعُ فیها الشَّمسُ والقَمَرُ » بهشت آدم باغی از باغ های دنیا بود که آفتاب و ماه بر آن پرتو می افکندند. در حدیث دیگر امام باقر علیه السلام فرمود :
من شنیده ام خداوند در مغرب زمین بهشتی آفریده است که آب فرات از آن جا عبور می کند و ارواح مومنان هر روز بعدازظهر به آن مکان می روند و از نعمت ها و میوه های آن استفاده و با هم ملاقات می کنند و به هنگام طلوع فجر صادق از آن جا خارج می شوند. مطابق روایات زیادی این بهشت در سرزمین عراق – در نجف اشرف – پشت کوفه (وادی السلام ) قرار دارد .                        معاد در نگاه عقل و دین صص 301.302 
همانگونه که وادی السلام محل ظهور و تجمع ارواح سعادتمند است برهوت صحرای خشک و بیابانی بی آب و علف هم مظهر دوزخ برزخی و محل عذاب ارواح کثیف و خبیث است برهوت در ماورای یمن در جزیره العرب قرار دارد. .             2- معاد  ص65
« خصوصیات عالم برزخ »
انسان که از دنیا می رود به عالم دیگری به نام برزخ وارد می شود در آنجا هست تا وقتی که در صور دمیده می شود و مردم از قبرها بیرون آیند در آن وقت به عالم قیامت وارد می شوند                 ( معاد شناسی، ص 180
برزخ فاصله دو شیءِ است و این عالم واسطه ایست میان ماده کثیفه ثقیله و میان عالم نورانیه محضه. از خواص عالم ماده در آن شکل است و صورت ؛ و از عالم نورانیت سبکی و سرعت ، و برای آن مثال هائی آورده اند از آن جمله اشیایی که در خواب و رؤیا جلوه گر است شکل و صورت دارد ولی ثقل ندارد . (شاهراه هدایت بسوی خدا و قیامت ، ص 225)
موجوداتی که در عالم برزخ است ماده ندارد اما شکل و صورت و حد و کم و کیف و اعراض فعلیه را دارد یعنی دارای اندازه و حدود است ، دارای رنگ و بو است . صورت مردمان برزخی رنگ و حد دارد و در آنجا خوشحالی و مسرت و غضب و نگرانی هست ، در آنجا نور هست . بنابراین موجودات برزخیه دارای صورت جسمیه هستند ولی هیولا و ماده ندارند از طرفی عالم برزخ را عالم خیال نیز می گویند. خیال یعنی عالمی که در آنجا صورت محض است و هیچ ماده نیست ، گرچه صوری که در آنجا موجودات به مراتب از موجوداتی که در عالم ماده است قوی تر و عظیم تر ، حرکتش سریعتر ، حزن و اندوه و یا مسرت و لذتش افزون تر است .             معاد شناسی ، صص 181.182
شباهت بین قیامت صغری و قیامت کبری
مراد از اینکه هرچه در قیامت کبری است ؛ نظیر آن در قیامت صغری هم وجود دارد ، یکی زلزال یا تزلزل زمین در قیامت کبری می باشد و همین زلزال در ارض بدن میرنده نیز وجود دارد؛ و در هم کوفته شدن و همواری پست و بلند زمین است که همین اندکاک در استخوان های بدن آدمی در حین مرگ ظاهر می گردد ؛ و مُندک شدن نجوم نیز از همین قبیل بوده : و در وقت موت نجوم بدن یا قوای آن نیز در هم کوفته خواهند شد ؛ و آن چنان که خورشید و ماه و قیامت در هم پیچیده و در خسوف رفته و یکنواخت می شوند ؛ در قیامت صغری هم روح و قلب و قوای دماغی به همین صفات موصوف گردیده و سرانجام بدان گونه که در رستاخیز، حشر کل موجودات به سوی خداوند واحد قهار می باشد ، در قیامت صغری نیز جمیع قوای نفسانی ؛ به ذاتی بسیط و روحانی منتهی می شوند ؛ و بدین ملاحظه کلید علم بروز رستاخیز و قیامت کبری ، همین معرفت و شناخت نفس ناطقه است.  
( المشاهد الالوهیه لو شرح بر کتاب الشواهرالربوبیه ص 1357 )
« عوامل عذاب برزخ »
در حدیث می خوانیم که حتی بعضی از مردان خدا در برزخ گرفتار می شوند و همین که مأموران برزخ بنا دارند تازیانه هایی بزنند او التماس ها می کند تا اینکه به یک تازیانه حاضر می شوند و آنها می گویند دلیل این تازیانه آن است که تو یک روز نماز را سبک شمرده و بدون وضو خواندی و همچنین از کنار ضعیفی گذشتی و او را یاری نکردی و بالاخره بعد از ناله ها و استمدادها یک ضربه به او می زنند که قبرش در هاله ای از آتش قرار می گیرد . (  بحارالانوار جلد 6 صفحه 221 )
2) در حدیثی می خوانیم که  عذاب قبر بخاطر غیبت است. ( همان ص 245 )
3) حضرت علی علیه السلام می فرماید : عذاب قبر بخاطر سخن چینی و اجتناب نکردن از ترشحات بول است ( کسانی که ایستاده بول می کنند و از قطرات آن دوری نمی نمایند
معاد ، ص  142 
4) مردی که از همسر خود دوری و به خواسته های طبیعی او پاسخ مثبت نمی دهد
بحارالانوار جلد 6  صفحه 222  (گوشه ای از عوامل رفاه و سعادت در برزخ )
1) قرآن می فرماید ( کسانی که در راه خدا شهید می شوند گمان نبرید مرده هستند بلکه زندگانی هستند نزد خدا روزی داده می شوند ) بنابراین یکی از عوامل سعادت و رفاه در عالم برزخ شهادت در راه خدا است .
2) در حدیثی می خوانیم که حضرت علی علیه السلام فرمود : کسی که افراد مستضعف فکری را تقویت نماید و او را دربرابر مخالفان راه با اسلحه استدلال و بیان مجهزش کند در برزخ مورد لطف مخصوص خداوند قرار می گیرد و آن لطف همان تلقین معارف حقه است .  معاد ، صص 145.146 )
3) طبق بعضی روایات خداوند به احترام شب جمعه و روز جمعه که ایام شریفی است هرگاه کسی در آن شب و روز از دنیا برود مورد لطف قرار گرفته و عذاب قبر از او برداشته می شود .( بحارالانوار جلد 6 صفحه 230 )
4) در حدیث دیگری می خوانیم : که امام محمد باقر فرمود : هرکه در نمازش رکوع را درست انجام داده و عجله نکند و توجه قلبی داشته باشد خداوند او را از وحشت قبر دور می دارد. (همان ص 244 )
5) در روایات می خوانیم که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود : محبت و علاقه به من و اهل بیتم در هفت جای هولناک کارساز و نجات بخش است :
الف – هنگام مرگ و حضور فرشته مأمور قبض روح .
ب – در قبر و هنگام بازجویی در برابر فرشتگان مسئول برزخ .
ج – و هنگام زنده شدن مردگان در قیامت .
6- پیامبر گرامی اسلام صلی اللّه علیه و آله فرمود که صلوات بر من سبب نور در قبر می شود .
7- پیامبر عزیز اسلام فرمودند سه گروه از زنان عذاب قبر ندارند و در قیامت هم با حضرت فاطمه زهرا علیها السلام محشور می شوند .
0 زنی که با فقر و تنگدستی شوهر خود بسازد .
0 زنی که با بداخلاقی شوهر صبر و بردباری خود را از دست ندهد .
0 زنی که مهریه خود را به شوهر ببخشد او بدینوسیله یا باری را از دوش او برداشته و یا امکاناتی برای او تهیه کند .
8- در روایات می خوانیم که یکی از پاداش هایی که خداوند به زائر قبر امام حسین علیه السلام می دهد آن است که از عذاب و فشارهای قبر او را نجات می دهد.
( معاد صص 147-148)
قطعیت قیامت کبری از نظر قرآن
به نظر می رسد ما اول باید از این جا شروع کنیم که یک مطلب از نظر قرآن قطعی و مسلّم است و قرآن روی آن خیلی اصرار دارد و آن این است که قیامت کبرایی در آینده مجهولی هست و قرآن اصرار دارد که آینده قیامت را جز خدا کسی نمی داند     « عِلمُها عِندَ رَبّی » در یک آینده مجهولی که به هیچ نحو نمی شود آن را توقیت کرد و وقت برایش مشخص کرد در آن قیامت کبری مساله تنها این نیست که اوضاع دنیا و زمین و آسمان به شکلی که امروز هست باشد ولی فقط مرده ها یکدفعه از قبرها بیرون بیایند برای حساب و کتاب . این حشر قبوری که قرآن بیان کرده است ( که واقعاً تعبیر قرآن این است که مرده ها زنده می شوند ) مقرون است با یک تغییر کلی و اساسی در تمام عالم ، از خورشید و ستارگان و زمین و هر چه در زمین هست و آن موجودهای خیلی عظیم و وسیع زمین که چشم انسان را پر می کند و آدم باور نمی کند این ها دیگر طوری بشوند مثل دریاها و کوهها همه این ها را قرآن مثال ذکر می کند سوره اعراف آیه 187 و سوره ابراهیم آیه 48 و سوره زمر آیه 97 در قیامت کبری همه چیز تغییر می کند« یَومَ تُبَدَّلُ الاَرضُ غَیرَالاَرضِ والسَّمواتُ » والسَّمواتُ مَطوِیّاتٌ بِیَمینِه ( معاد جلسات بحث مطهری ص 38  )
و البته در قرآن ما سوره واقعه را داریم که به صورت مفصل در این سوره قیامت کبری را که در آن مردم دوباره زنده می شوند و به حسابشان رسیدگی شده و جزاء داده می شوند را شرح می دهد ، و نخست مقداری از حوادث هول انگیز آن را ذکر می کند ، حوادث نزدیک تر به زندگی دنیائی انسان و نزدیک تر به زمینی که در آن زندگی می کرده ، می فرماید : اوضاع و احوال زمین دگرگون می شود و زمین بالا و پایین و زیرورو می شود . زلزله بسیار سهمگین زمین کوهها را متلاشی و چون غبار می سازد آنگاه مردم را به طور فهرست به سه دسته سابقین ، و اصحاب یمین و اصحاب شمال تقسیم نموده سرانجام کار هر یک را بیان می کند و بشر را به توحید و ایمان و معاد دعوت می کند و استدلال نموده و در آخر گفتار را با یاد آوری حالت احتضار و فرا رسیدن مرگ و سه دستته شدن مردم خاتمه می دهد.( تفسیرالمیزان   صص 231-230 )
  در معنی نفخ ( دمیدن صور )
و نُفِخَ فِی الصُّورِ فَاذِا هُم مِنَ الاَحداث اِلی رَبِّهِم یَفسِلونَ و چون در صور دمیده شود بناگاه همه ازقبرها به سوی خدای خود به سرعت می شتابند « یس – 51 » (قیامت وقرآن ص 67 )
و چون از پیغمبر صلی اللّه علیه و آله از صور پرسش شد که آن چیست ؟ فرمود : شاخی از نور است که اسرافیل بر دهان گذارده ( و در آن می دمد ) و آن را به تنگی و گشادی توصیف نموده و اختلاف است که آیا بالای آن تنگ است و پایین آن گشاد، یا برعکس آن است ، و برای هر یک وجهی است . (مفاتیح الغیب ص 1042 )
دمیدن صور دو دمیدن است : نخستین برای میراندن زنده، البته برای آن کس که گمان می نماید او را حیات ( حقیقی ) است، خواه از اهل آسمان باشد و یا زمین، و     ( خواه ) از صاحبان ظواهر تنزیل باشد و یا از صاحبان بواطن تأویل و این بی هوشی و میراندن درباره آنان ، عقایدشان را آشکار ، و سخنانشان را باطل ، و آراءِ و ادیان آنان را درهم می پیچد. دمیدن دوم برای زنده کردن آنان بعد از میراندنشان، و بیداری برخاستنشان از خواب جهل و نادانی است ( آنگاه بار دیگر در آن دمیده  شود ، ناگاه همه خلایق برخیزند و نظاره کنند 68 زمر ) و این برخاستن در رستاخیز تحقق می یابد ، و در رستاخیز بعث و برانگیختن ثبوت می یابد ( و آنگاه روز قیامت به یقین تمام مبعوث خواهید شد 16 مؤمنون ) و هنگام بعث پاداش و کیفر اعمال تحقق و ثبوت می یابد.
برخی از مردمان هستند که مشاهده آخرت نزد آنان حاضر است ، لذا در مشاهده آنان فرقی بین دنیا و آخرت نیست . لذا آنان چشم اننظار رستاخیز و برانگیختن و بهشت نیستند ، ولی غیر آنان : روز رستاخیز برایشان آشکار خواهد شد.   (مفاتیح الغیب صص 1045-1044 )
علائم و نشانه های رستاخیز
آیات متعددی که در زمینه مقدمات و علائم رستاخیز نازل شده همگی نشان می دهد که قیامت بطور ساده و آرام برپا نمی شود بلکه رستاخیز انسانها مقارن با رستاخیزی در مجموعه جهان آفرینش است و آمیخته با یک دگرگونی عظیم و ناگهانی در سراسر نظام کائنات! انقلابی عظیم و فوق العاده سریع که امواج آن سراسر عالم هستی را می پوشاند .
1) زلزله عظیم که سوره حج (22) آیات 1و2 مؤید این مطلب می باشد . و مسلماً این زلزله قبل از رستاخیز و در آستانه آن واقع می شود نه در روز رستاخیز زیرا در آن روز نه زن باردار وجود دارد و نه شیر دهنده ای ‌‌‌‌( آنگونه که آیات بیان کرده اند )
2) تاریک شدن خورشید و ماه
و هنگامی که خورشید تاریک شود
و هنگامی که ستارگان بی فروغ گردند
و هنگامی که کوهها به حرکت درآیند
و... سوره تکویر (81) آیات 1 تا 14 بر مسائلی که مربوط به این می باشد تاکید دارند در حقیقت این انقلاب عمومی شامل انسانها و حیوانات، و کوهها و دریاها و زمین و آسمانها می گردد، و همگی در این رستاخیز بزرگ شرکت دارند و دگرگون می شوند.
3) آن روز که همه چیز درهم کوبیده می شود !
« کوبنده ، چه کوبنده ای ؟ و تو نمی دانی کوبنده چیست ؟ آن روز که مردم مانند پروانه ها پراکنده شوند ! و کوهها همچون پشم رنگ کرده و زده شده و بر باد رفته و متلاشی گردند ! » (سوره قارعه (110)  آیات 1 تا 5 )
در حقیقت زلزله و ضربه و لرزه آن روز به قدری شدید است که همه چیز را درهم می کوبد و « قیامتی » برپا می کند ! در این جا اشاره به وضع انسانهای سرگردان شده که در نخستین ضربه ها به قدری به هیجان می آیند که همچون پروانگانی که پی در پی خود را به شعله های شمع ها می کوبند تا بسوزند و نابود شوند ، خود را به هر طرف می زنند ! و شاید تشبیه مردم ، در آیات بالا ، به پروانه های پراکنده به هنگام بروز نخستین نشانه های هولناک رستاخیز نیز برای نشان دادن عظمت حادثه است که عقلها را می رباید و هوش و حافظه را بکلّی از بین می برد .
(      معاد و جهان پس از مرگ ، صص 299،300،301،302 )
« در بیان ماهیت بهشت »
بدانگونه که کتاب ا... و سنت حاکی بوده و با کشف و برهان نیز مطابق است؛ بهشت دار بقاء و سلام و جاودانه و بدون هرگونه درد و غم و ناراحتی و زوال می باشد و لذا جایگاه کرامت و اقامت دائم بوده و اهل آن هرگز به ناراحتی و گرفتاری های دنیوی و ضررهای جسمی و روحی مبتلا نخواهند شد ؛ زیرا بهشتیان اولیاء و احباءِ خدا و همسایگان او محسوبند ؛ بویژه که جبروت در سلسله صعودی عقول بسیطه و کامل بوده و از صُقع ربوبیّت و مظهر اسماء و صفات الهی می باشند؛ لذا آنان دارای مراتبی متفاضل بوده و برخی متنعّم به تسبیح خدا و تقدیس و تکبیرند و بعضی دیگر از جمله ملائکه مقرّب و گروهی نیز از لذّات محسوس مانند انواع فواکه و مشارب و اغذیه و نکاح حورالعین و لباسهای حریر و استبرق و غیره بهره ور گردیده و برحسب مراتب ادراک و فهم و عقل و طاعت و عمل خود ، از لذّات بدون انتهای اخروی برخوردارند ؛ لیکن جمیع این ها صوری بوده و از مواد و عناصر و اسباب قابل و تجدد و انتقال به دور و بر کنار می باشند. اهل عذاب و دوزخ نیز برعکس ، دارای وجوهی سیاه گون و نفوسی خبیث و مشرک و منافق و کافر بوده ؛ اما گناهکاران اهل توحید ، با آنکه در آتش و دوزخند ؛ لیکن سرانجام مشمول رحمت رحیمی الهی واقع گردیده و مشمول شفاعت پیامبر اکرم و خاندان پاک او قرار می گیرند . عذاب و درد و رنج انسانها ناشی از ملکات رذیله و اخلاق فاسده و اعمال مردود و رفتار و خوی شیطانی خودشان خواهد بود . و حضرت باریتعالی اجل از قهر و غضب بی جا و بی مورد است.( اسفار اربعه ، جلد 9 ، صص 320-319 )
گوشه ای از علل عذاب
در قرآن به بعضی از علل عذاب های آخرت اشاره شده که در اینجا قسمتی از آن ها بیان می شود .
1) ایمان نداشتن به خدا و فکر محرومان جامعه نبودن « اِنَّهُ کانَ لا یُؤمِنُ بِاللّهِ العَظیمِ وَ لا یَحُضُّ عَلی طَعامِ المِسکینِ » ( سوره الحاقه آیه 34 )
2) به معاد ایمان نداشتن و پای بند به نماز نبودن و در یاوه سرائی ها و لهو و لعب ها غرق شدن؛ در سوره مدثر می خوانیم که بهشتیان از دوزخیان می پرسند چه شد که شما به جهنم رفتید؟ آنان می گویند ما اهل نماز نبودیم ، و ایمان به قیامت نداشتیم ، و نسبت به محرومان بی تفاوت بودیم ، و در باطل غرق شدیم.
3) آیات و احکام خدا را مسخره کردن و به دنیا مغرور شدن .
4) ارتکاب گناه و نپذیرفتن دعوت انبیاء ، در سوره نوح می خوانیم « مِمّا خَطیئاتِهِم اُغرِقُوا فَاُدخِلُوا ناراً »
5) خیانت به اولیای خدا ، در سوره تحریم آیه 10 می خوانیم که همسران حضرت نوح و لوط چون به این دو پیامبر بزرگوار خیانت کردند به دوزخ افتادند.
6) سرمایه اندوزانی که نسبت به حق متکبرانه برخورد می کنند قرآن می فرماید : « تَدعوا مَن اَدبَرَ و تَوَلّی وَ جَمَعَ فَاَوعی » سوره معارج آیه 18 آتش به سراغ آن گروهی رود که به فدای حق پشت کرده و اموالی را جمع و ذخیره می نمایند. در حدیث می خوانیم کسانی که با بنای ساختمانهای زیبا خودشان را در جامعه مطرح می کنند در قیامت گرفتار همان بناها خواهند بود . (معاد ص 291-290-289 )
« نتیجه گیری »
در این تحقیق مختصر معلوم گردید که انسان به محض اینکه مرد قیامت او آغاز می گردد چنانکه پیامبر اکرم (ص) فرمودند : مَن ماتَ « فَقَد قامَت قِیامَتُهُ » و این همان قیامت صغری است که در چند قدمی ما می باشد و گاهی بین ما و آن قیامت تنها یک دقیقه فاصله است . بعضی می گویند : فرا رسیدن قیامت هزاران سال بعد می باشد ومی پندارند روز قیامت خیلی دور است در حالی که ما قبل از قیامت عظیم دادگاه زودرسی به نام قیامت صغری داریم که در آن عالم نخستین دادگاه ما توسط دو فرشته نکیر و منکر شروع می شود و به دنبال آن پاداش و کیفر برزخی تحقق پیدا می کند . و در مورد قیامت کبری اینکه ما انسانها قیامت را ساده گرفته ایم ولیکن خداوند در سوره نبأ آیه 2و1 از قیامت به نام ( خبر بزرگ ) یاد می کند بله قیامت خیلی عظیم است روزی است که همه خلایق جمع می شوند و انسان از اینکه از کوچک و بزرگ اعمال خود باخبر می شود متحیر و سرگردان می شود و سیمای هر شخصی مشخص می کند که او اهل عذاب یا اهل رحمت و مغفرت است . روز قیامت روزی است که اسرار انسان آشکار می گردد و همه چیز روشن می گردد.
هدف واقعی از جهان آخرت رسیدن انسان ها از طریق عقاید و کردار به جزای عمل و دست یافتن به خوشبختی واقعی و خداگونه شدن است. ما انسان ها تا هنگامی که در این دنیا هستیم و فرصت داریم باید برای این سفر پر مخاطره خود توشه ای فراهم کنیم نباید فرصت ها را از دست بدهیم و اگر خدای نکرده معصیتی را انجام دادیم درهای توبه خداوند همواره به روی ما باز است و قبل از اینکه به جایی ما را ببرند که عذر و پشیمانی در آن فایده ای نداشته باشد به سوی خداوند بلند مرتبه برگردیم. چرا که جهان آخرت ، موقع حسابرسی اعمال ما می باشد و خداوند به احدی ظلم نمی کند . انشاءاللّه که خداوند توفیق فرماید تا از خسارت دیدگان روز قیامت نباشیم.
 فهرست منابع
1) اشتهاردی،محمدمهدی،عالم برزخ در چند قدمی ما؛ انتشارات نبوی ، 1371.
2) حسینی طهرانی،سیدمحمدحسین؛ معادشناسی؛ جلد دوم،انتشارات علامه طباطبایی، مشهد.
3) الحسینی، شیرازی،صدرالدین،شاهراه هدایت بسوی خدا و قیامت؛طهران،1347.
4) دستغیب،سیدعبدالحسین،معاد؛ دفتر انتشارات اسلامی ، 1376.
5) رهبری،احمد،قیامت در قرآن ؛ انتشارات مارلیک ، 1375.
6) شیرازی،صدرالدین محمد،الحکمه المتعالیه فی الاسفارالعقلیه الاربعه،جلد9،شرکه دارالمعارف الاسلامیه . 1379 ه .
7) شیرازی،صدرالدین محمد،مفاتیح الغیب؛ترجمه و تعلیق محمد خواجوی،انتشارات مولی ، تهران 1363 .
8) شیرازی،صدرالدین محمد،شواهدالربوبیه؛شرح و ترجمه غلامحسین رضانژاد. (مشاهدالالوهیه یا شرح کبیر بر شواهدالربوبیه) جلد سوم ، انتشارات آیت اشراق، قم ، 1387 .
9) شریعتی سبزواری، محمدباقر، معاد در نگاه عقل و دین ؛ دفتر تبلیغات اسلامی حوزة علمیه قم ، 1380 .
10)  شمس،منصور،پرسشهای ابدی (گزارشی فلسفی از چند بحث اساسی) انجمن معارف اسلامی ایران ، قم ، 1379 .
11)  طباطبایی،محمدحسین؛تفسیرالمیزان؛ترجمه سیدمحمدباقرموسوی همدانی، جلد19،بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی ، 1363 .
12)  قرائتی،محسن، معاد ، انتشارات موسسه ی در راه حق ، قم ، 1383 .
13)  مکارم شیرازی،ناصر؛ معاد و جهان پس از مرگ ؛ انتشارات سرور،قم،1383 .
14)  مطهری،مرتضی؛ معاد ( مباحث جلسات بحث و انتقاد انجمن اسلامی پزشکان ) انتشارات صدرا ، تهران ، 1373 .
15)  محمودی،عباسعلی؛مرگ و زندگی از دیدگاه قرآن؛ موسسه انتشارات بعثت1363.
16)  مجلسی،محمدباقر؛ بحارالانوار(الجامِعَه لِدُدَر اَخبارِالائمِهِ الاطهار) الجزءِ السادس، دار احیاءِ التراث العربی بیروت- لبنان .